Bitki Çeşitlilği

Üst Menü

Google Arama Motoru
Botanizm Hakkında

Zambak

1)GİRİŞ

Liliaceae familyasında olan zambak soğanlı bitkiler içinde en tanılanıdır.80 'i aşkın türü,120.000 'den fazla zambak çeşidi vardır.49 türü Asya, 24 türü Kuzey Amerika,10 türünün AsyaAvrupa lökenli olduğu saptanmıştır.Tıbbi ve kozmetik sektörlerde kullanılır.

2)ZAMBAK SOĞANININ YAPISI ve ÖZELLİKLERİ

Çok yıllık otsu bir bitki soğanı pulsu bir yapıya sahiptir.Pullar birbiri üzerine bir eksen etrafından katlanarak tepeye doru dizilmişlerdir.Pul yapraklar besin depolamak için değişime uğramış ve bir soğanda 50 civarında bulunmaktadır..Tüm pullar dip tabloya bağlıdır.En içteki pulun dibinde büyüme noktası bulunur..Dinlenme dönemindeki zambak soğanının etrafında koruyucu bir tabaka bulunmayıp, etli ve dallı beyaz kökler bulunmaktadır.
Çiçek sapı soğanın orta kısmındn çıkar, 40-45 cm. uzunluğunda ve diktir.Sap üzerinde ince ,uzun ,uçları sivri ,dipten yukarı doğru küçülen fazlaca yeşil yaprak mevcuttur.Çiçek sağının ucunda sayıları 1-12 arasında değişen 18-25cm. çapında yarı silindirik çiçekler bulunur.Çiçekler simetrik dizilmiştir.Çiçek sapı dallanmaz.Üçerli tepal yapraklardan oluşmuştur.Stomenler iki daire daire üzerinde üçerli olarak dizilmiş ,ovaryum üzt durumludur.Meyveler kapsül gibidir.

ZAMBAK ÇEŞİTERİ

Ticari önem taşıyan en önmeli zambak çeşitleri;
Mis Zambağı (Lilium candidum)
Nisan Zambağı (L. longiflorum) 'dir

Ayrıca,
L.japonicum
L.davaricum
L.davilli
L.tigrinum
L.regale

ZAMBAK ÇOĞALTMA YÖNTEMLERİ

a)Soğan pul yaprakları ile

b)Çiçek sapları ile

a)Soğanların 20 cm. den yukarı çevre uzunlukları olması önemlidir.Soğan pullarının ilk birkaç sırasındaki pulların kopartılması sonrasında birkaç saat gölgede bekletilmesi ile 15 dakika da %2 'LİK Orthocide ile muamele edilmeli veya toz mantar öldürücülerle ilaçlanmalıdır.

Pullar 18-21 °C de yetiştirme ortamında 3-6 hafta içinde köklenerek soğancıklar oluşturmaktadır.Köklendirmeyi artırmak için pul yaprakların NAA ile muamelesi önemlidir.Ayrıca 50-100 ppm Gibberellin uygulaması da kök ve yavru oluşumuna etkilidir.

b)Bu teknikten birincisi,sapların köklendirme ortamlarına 30-45° 'lik açılarla dikilmesi ,ikincisi ise sapların katlama işlemine tabi tutulmasıdır.Sapların doğrudan köklendirmeye alınmasıyla 4-6 haftada yavru soğancık oluşmaktadır.Katlama ortamında ise bu süre 2 aydır.Katlama Nasıl yapılır ?

Hasadı yapılmış zambak bitkisinden Ağustos-Eylül arasında alınan çiçek sapları bir kasa içerisinde bir kat sap,bir kat köklendirme ortamı olacak şekilde üst üste yerleştirilir.Katlama ortamı devamlı nemli tutularak 2 ay kadar sonra her saptan 10-15 yavru soğancık elde edilebilir.

Bu iki yöntemle de ürütilen bireylerde yeşil yaprakçıklar vermeye başladıktan sonra 5-10 cm derine ,2-3 cm aralıklarla şaşırtılır.Bir yıl gelişmeye bırakılan soğancık seneye aynı derinlikle ancak dikim ralığı 10-15 cm olacak şekilde şaşırtılarak ikinci yılın sonunda bu soğanlar ticari büyüklüğüne (17.5-20.0) ulaşabilirler.

5)ZAMBAK YETİŞTİRİCİLİĞİ

5.1 Kesme Çiçek Olarak Serada Yetiştiricilik

   Sera toprağı kumlu-tınlı ,süzek ve organik maddece zengin olmalıdır.
Dikim yastıkları hazırlanır.Yastıklarda çalışma kolaylığı açısından 120 cm genişlikte ve istenilen uzunlukta olabilir.Yastıklar arasında 60 cm yol bırakımalıdır.
   Dekara 10-15 ton yanmış çiftlik gübresi karıştırılabilir.30 cm toprağa karıştırımalı.Dikim sonrası malçlama ile nem kaybı önlenmelidir.

   7.5-20 cm ölçüsündeki soğanlar hafifçe nemlendirilmiş yastıklara elle 15-20 cm aralıklar ile, 5-15 cm derinlikte dikilir.
İkinci sıra birinci sıradaki soğanların ortasına getirerek üçgen şeklinde dikim uygulanır.

5.2)Serada Saksılı Zambak Yetiştiriciliği

   Zambakların saksıda yetiştirilmesinin birtakım aantajları vardır.Gerekli görüldü zaman saksıların taşınabilir olması bitkinin sıcaklık ve diğer ekolojik isteklerine göre yer değiştirerek hastalıklardan korunma ,sağlıklı sap ve kök oluşumu açısından önemli rol oynar.
   Saksı boyutu soğan iriliğine göre ayarlanmalıdır.Saksı harcı ,drenaj iyi ,organik maddece zengin ,pH 'ı 5.5-7.5 arasında değişen ,sterilize edilmiş tınlı toprak kullanılmalıdır.
   Tekirdağ Ziraat Fakültesi zambak yetiştiriciliğindeki farklı harçların çiçeklenme ve çiçek kalitesine etkilerini asptamak amacıyla; en erken başaklanma ,en zunun bitki boyu ve en fazla kandil eşit hacimde karıştırılmış funda toprağı-ibreli toprak harcında elde edilmiştir.(Yılmaz R. ve Korkut A.).Harcın analiz sonucuna göre 1m³ için 350-500 gr. süperfosfat ve 200-250 g. triple süperfosfat karıştırılabilir.
   Saksı dibinde drenaj için iri çakıl ,dişli dere kumu ,mangal kömürü kullanılabilir.Saksı altından toprakla geçebilecek hastalıklara karşı zeminin naylon örtü ile kaplanması çözümdür.

6) KÜLTÜREL ÇALIŞMALAR

6.1) Toprak Sterilizasyonu

Dikim öncesi toprak buharla yada kimyasallar ile sterilize edilmelidir.Soğanlı bitkiler için bu daha önemli bir husustur.Buhar en ideal sterilize yöntemidir,insan sağlığına zararı yoktur ve çalışmadan sonra toprak herhangibir dikim işlemine hazırdır.Kimyasallar ile sterilizasyonda metil bromid ,metil mit kullanılabilir.Metil bromid ile iyi sterilizasyon yapılmasıyla birlikte insana ciddi zararlar verebileceği için kullanımı zordur.Bunun yanında Mit 'in kuru şekli olan dazomet yetiştiricinin kendi başına uygulayabileceği bir yöntemdir.

6.2) Işık ve Sıcaklık

   Yetersiz ışıklanma bitki boyunu olumsuz yönde etkilemektedir.Bitkilerin bir yöne dönmelerini önlemek için saksıda yetiştiricilik uygundur.
   İyi kalitede birey elde etmek için gece sıcaklığı 13-15°C arasında olmalıdır.Gündüz sıcaklığı ise 18-20°C arasında olabilir.21°C nin üzerindeki sıcaklıklar mutlaka engellenmelidir.Zambak gelişimi için optimum sıcaklık 18,5°C 'dir.
   Yüksek sıcaklık ve nem bitkide mantari hastalıklara neden olacağı için havalanma optimum düzeyde yapılmalıdır.

6.3) Sulama

Dikim öncesi toprak tava getirilmeli,malçlama yapılmalıdır.Sulamanın aşırı yapıdığı koşullarda ;kök çürüklüğü ve nematod gelişimi görülmektedir.Bitkilerde kuvvetli gelişim görülene dek yastık veya dikim ünütelerine fazla su verilmemelidir.

6.4) Gübreleme

Temel gübreleme yapıldıktan sonra,kimyasal gübrelemeye sap uzunluğu 5-7 cm. olduğunda,dikimden 3 hafta sonra başlanır.Toprakta tuz birikimi sürekli kontrlol edilmelidir.Dikimden 3 hafta sonra amonyum sülfat bubun 4 katı kadar kalsiyum nitrat karışımı 400 g/100 litre suda eritildikten sonra bitkilere 2 haftada bir sulama sistemi ile verilmelidir.Azot eksikliğinde koyu tondaki yapraklar sararmakta ,yaprak ucunda kurumalar görülmektedir.
Potasyumlu gübreler ,azotlu gbrelemenin yapılmadığı haftalarda çiçek kandilleri 1-2 cm kazanıncaya dek 350 g/100 lt su ile verilmektedir.Temel gübrelemede verilen fosforun yenilenmesine gerek yoktur.

6.5) Ot Kontrolu

Dikimden önce total herbisitlerle ilaçlama yapılması ot sorununu azamiye indirir.Ancak bunun yapılamadığı durumlarda otlar;büyük ölçüde gerek besin maddelerini ,gerekse suyu sömürmesi ve kültür bitkisinin her türlü ihtiyacına ortak olması bakımından konrol altına alınması gerekmektedir.Soğanın sürmesinden sonra kçük otlar Chloroxuron %50 (Teneran %50, 100m² 'lik alana 50 g.) ilaçlama ile kontrol edilebilir.Ayrıca çapa ve karanfil yetiştiriciliğindeki gibi ağ sistemi kurulmalıdır.

7) PREPARASYON ve ZAMBAKLARDA ÇİÇEKLENME ZAMANININ PROGRAMLANMASI

Preparasyon (hazırlama) , çiçek soğanının istenildiği zamanda çiçek açmasını sağlamak amacıyla,soğanlara dikim öncesi yada dikim sonrası uygulanan işlemlerdir.Zambak soğanlarının sıcaklık ve ışığa karşı duyarlılık göstermesi özelliğinden yararlanılarak preparasyon yapılmaktadır.
Zambak soğanının erkenci ve kaliteli çiçek eldesi için iki preparasyon yöntemi vardır.Soğuklama ve ek ışık uygulaması.

7.1) Soğanların Soğutulması

Araştırmalara göre zambak soğanları 0, -2 °C'de iki hafta ,2-5 °C arasında bir hafta depolandığında erken çiçek elde edilmektedir.

7.2) Ek Işık Uygulaması

   Sürgünlerin gelişimi başladıktan sonra 1-2 hafta ek ışık uygulaması içek sapına sap çapına olumlu etkisi vardır.
   Ek ışıklandırma 10 m²'lik bir alan için 380 lüx ışık şiddetindeki florescens labalarla 22.00-2.00 saatleri arasında 21°C altındaki sıcaklıklarda yapılmalıdır.Elektrik tasarrufu için 15 dakikalık aralıklarla bu süre 4 saate bölünerek yapılmalıdır.
   Zambaklarda veya diğer çiçek soğanlarında,çiçeklenmeyi öne almak amacıyla yapılan çalışmalara zorlama (forcing) adı verilir.Zorlamanın başında sıcaklık ve nemin artırılması ,sulama suyunun ılık ,dinlenmiş olrak verilmesi gerekmektedir.
Zambaklarda programlama ile,çiçeklenme tarihleri belirlenmekte,çiçek verimi artmakta ve çiçeklenen ilk ve son bitki arasındaki zaman farkınen aza inmektedir.Zambaklarda zamanlama çalışmaları ,soğuklama süresini tamamlamış soğanların dikimiyle başlamaktdır.Saksıda kasım sonu aralık başı olmaktadır.Dikimden sonra toprak nemli ,gece sıcaklığı 13-15°C ,gündüz sıcaklığı 21°C 'nin üzerine çıkmayacakdüzeyde olmalıdır.Daha yüksek sıcaklıklarda çiçeklenme geçikebilmektedir.
   Genelde zorlamaya çiçeklenmeden 75-100 gün önce başlanmalıdır.Bu dönemde bitkiler 10-15 cm uzunlukta olmaktadır.Kuvvetli gelişenler zorlama işlemine tabi olmak için ayrılırlar.21°C 'nin üzerinde sıcaklık ve %70-75 sabit hava neminde tutulmak suretiyle istenilen tarihte çiçeklendirilir.Zorlama ile erken çiçek devresine yaklaşan bitkileri ,5 ile 10°C arasında tutularak kontrol edilmelidir.

8)ÇİÇEK KESİMİ ve PAZARLAMA

Kesim sap üzerindeki alttan ilk kandil renklenip,tümüyle açtıktan sonra yapılmalıdır.Toprak seviyesinden 10-115 cm yüksekten yapılmalı,kesilen çiçekler bir saatten fazla serada kalmamalı,1 saat su çekimi için 8-15 °C 'lik odalardaki kovalara daldırılmalıdır.Bu işlemden sonra sap uzunluğu ve kandil sayısına göre gruplandırılıp 4-6 'lık demetlerle özel kutularıyla pazarlamaya gönderilir.

9.ZAMBAK SOĞANLARININ ve SAKSILI ZAMBAKLARIN DEPOLANMASI

Zambak soğanları,dışında koruyucu kabuk bulunmayan ve tam bir dinlenme (dormansi) dönemine girmeyen soğanlar olduğundan kontrollü depolanmalıdır.Depoda uzun süre saklanan soğanlar için depo sıcaklığı 0°C,kısa süreli depolamalar için ise 2-10°C olmalıdır.Soğanlar saklanırken kurumaması için nemli talaşlar yada nemli yosunlar kullanılması uygun olur (-0.5°C)
Zambaklarda düşük depo sıcaklığı çiçeklenmeyi teşvik etmekte ,6 hafta nemli torfta 7°C'de saklanan soğanlardan erken çiçek elde edilmektedir

10)ZAMBAKLARDA GÖRÜLEN FİZYOLOJİK BOZUKLUKLAR

Zambak kültüründe teknik yada kültürel hatalar sonucu hastalık simptomlarına benzeyen çok sayıda araz ortaya çıkmaktadır.Bunlardan en çok görünenler; dip yaprakların dökülmesi ,yaprak uçlarının kuruması ,yaprak ve çiçeklerde lekeler ,kör sürgün ve kandil çatlamalarıdır.Arazların ortaya çıkma nedenleri şöyle sıralanabilir;
-Toprak pH 'sının uygun olmaması,
-Besin maddelerinin eksikliği yada fazlalığı,
-Sera sıcaklığının ugun olmaması,
-Az yada çok sulama,
-ışık yetersizliği ve
-Ani sıcaklık değişimleridir.
Yaprak lekeleri ve yaprak uçlarının yanıklığı ayrıca dip yaprakların dökülmesi çoğunlukla toprak pH 'ının uygun olmamasından ve N ile P 'un yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır.

11)HASTALIK ve ZARARLILAR

En çok görünen hastalıklar; Zambak pası ,yaş çürüklük ,fusarium solgunluğu ,beyaz yaprak yanıklığı ve mozaiktir.
Zambak zararlılarının başında ise aphidler gelir.Bitkinin genç sürgün ucu ve tomurcuklarında yoğunlaşan bu zararlılar yaprak özsuyunu emerek bitkiyi kuruturlar.Yeşil bitkilerin ilaçlanmasında Malathion ,Lindane etkilidir.Kırmızı örümcek ,beyaz sinekler ,soğan akarları ,toprak kurtları diğer zambak zararlılarındandır.Bu zararların çıkışından önce ;toprak sterilizasyonu ,soğanların ilaçlanması ,kullanılan alet ekipmanın temizliği kaliteli metaryal kullanılması gibi koruyucu önlemler alınması yarar sağlar.

Bugün 3 ziyaretçi (6 klik) kişi burdaydı!